ÇEKİN ÖDENMEMESİ HALİNDE MÜVEKKİLİN HAKLARI NELERDİR?
ÇEKİN ÖDENMEMESİ HALİNDE MÜVEKKİLİN HAKLARI NELERDİR?
Kıymetli evraklardan birisi olan çek; keşideci (düzenleyen) tarafından hazırlanıp, muhatap banka tarafından lehtara (alacaklıya) yapılması planlanan ödeme amacıyla oluşturulan bir senettir. Lehtar, keşideciden olan alacağını banka aracılığıyla almaktadır. Fakat bazen lehtar, alacağını elde etmek amacıyla bankaya başvurduğunda düzenleyen kişinin çek hesabında alacığını karşılayacak paranın olmadığını görür. Bu durum özellikle ticareti uğraş edinmiş müvekkillerimizin çok sık karşılaştığı durumlardan birisidir. Kredi kartlarının çıkmasıyla birlikte çeklerin kullanım fazlalığı azalsa da ticaret hayatında hala önemini korumaya devam etmekte ve bu konuyla alakalı uyuşmazlıklar güncelliğini sürdürmektedir. Hukuk ofisimizin de ilgi alanı içerisinde olduğu bu tarz uyuşmazlıklara Gaziantep gibi ticaretin gelişmiş olduğu şehirlerde daha da çok rastlıyoruz. Bugünkü yazımızda; Çek’in ne anlam ifade ettiği, kapsamının neler olduğu, ödenmemesi durumunda haklarımızın detaylarını ve son olarak karşılıksız çek hususunu aydınlatmaya çalışacağız.
ÇEK NEDİR?
Ödeme araçlarından birisi olan çek, Türk Ticaret Kanunu’nda hazırlanmış hükümlere göre düzenlenen, banka müşterisinin katılım fonu hesabındaki belli bir tutarı bir başkasına (lehtara) aktarması için bankaya yetki veren kıymetli bir evraktır.
Çekte keşideci (düzenleyen), lehtar (alacaklı) ve muhatap banka olmak üzere üç taraf vardır. Çeki düzenleyen kişi keşidecidir. Keşidecinin çeki düzenlerken bir avukattan destek alması isabetli olacaktır. Çekin alacaklısı ise lehtardır. Çekte muhatap yalnızca bankadır. Muhatap olarak banka dışında örneğin gerçek bir kişinin gösterilmesi halinde çekin hükümleri oluşmaz. Ayrıca çekin düzenlenebilmesi için çeki düzenleyen ile banka arasında bu konuda bir anlaşmanın olması şarttır. Bu anlaşmanın oluşmasıyla birlikte düzenleyen, borçlu olduğu kişilere çek vesilesiyle ödemelerini yapabilecektir.
ÇEKİN ÖDENMEMESİ VE MÜRACAAT HAKKININ KAPSAMI NELERDİR?
Çekin ödenmemesi halinde müracaat hakkını kullanabilmek için öncelikle çekin tamamen veya kısmen karşılıksız çıktığının tespiti gerekmektedir. Bu tespit; protesto ile muhatap tarafından, ibraz günü de gösterilmek suretiyle, çekin üzerine yazılmış olan tarihli bir beyanla, bir takas odasının, çek zamanında teslim edildiği hâlde ödenmediğini tespit eden tarihli bir beyanıyla, gerçekleştirilmektedir.
Lehtar veya hamil (senedi elinde bulunduran kişi) bir başka değişle alacaklı, müracaat hakkı kapsamında aşağıda sayacağımız hakları talep edebilecektir;
- a) Çekin ödenmemiş olan bedeli,
- b) İbraz gününden itibaren bu tutarın faizi,
- c) Protestonun veya buna denk olan belirlemenin ve gönderilen ihbarnamelerin giderleri ile diğer giderleri
- d) Çek bedelinin binde üçünü aşmamak üzere komisyon ücreti, isteyebilecektir.
Muhatap bankanın yapamadığı ödemeyi yapan müracaat borçlusu da kendisinden önce gelen müracaat borçlularından aşağıda sayacağımız hakları talep edebilecektir;
- a) ödemiş olduğu tutarın tamamını,
- b) işleyen faizi,
- c) çek bedelinin binde ikisini aşmamak üzere komisyon ücreti, isteyebilecektir.
TTK madde 783/3’ e göre; “Muhatap nezdinde karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan bir çek düzenleyen kişi, çekin karşılıksız kalan bedelinin %10’unu ödemekle yükümlü olduktan başka, hamilin bu yüzden uğradığı zararı da tazmin eder.” Hamile tanınan bu hak dikkat edilirse sadece düzenleyene karşıdır. Müracaat borçlularından istenemez. Bu talep için hamilin zarara uğraması veya düzenleyenin kusurlu olması gerekmez.
İbraz süresi bakımından ödeme için muhatap bankaya ibraz edilen çekin karşılığının hiç olmaması, kısmen karşılığının olması ve hamilin kısmi karşılığı kabul edip etmemesine göre muhatap bankanın yapacağı işlemler değişir.
- A) Çekin kısmi karşılığı var ve hamil kısmi karşılığı kabul ederse;
Hamil, muhatap bankanın yasal olarak ödemesi gereken miktar da dâhil olmak üzere kısmi ödemeyi kabul ederse, çekin ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi ücretsiz olarak hamile verilir. Müvekkil, bu fotokopiyle müracaat borçlularına veya kambiyo senetleri hakkındaki takip usullerine başvurabileceği gibi, icra mahkemesine şikâyette bulunurken dilekçesine bu fotokopiyi ekleyebilir ve bunu icra daireleri ile mahkemelerde ispat aracı olarak kullanabilir.
- B) Çekin kısmi karşılığı var ama hamil kısmi karşılığı reddederse;
Hamil, muhatap bankanın yasal olarak ödemesi gereken miktar da dâhil olmak üzere kısmi ödemeyi reddederse, ibraz tarihi ile ödememe nedeni çekin üzerine yazılır ve çek, üzerine imzası alınarak hamiline geri verilir. Muhatap banka, çekin ön ve arka yüzünün fotokopisini saklamalıdır.
- C) Çek tamamen karşılıksız çıkarsa;
Bu durumda kısmi karşılığın reddedilmesiyle aynı usul izlenmektedir. Muhatap banka ibraz tarihi ile ödememe nedenini çekin üzerine yazar ve çek, üzerine imzası alınarak hamiline geri verilir. Muhatap banka, çekin ön ve arka yüzünün fotokopisini saklamalıdır.
KARŞILIKSIZ ÇEK HALİNDE YAPILMASI GEREKENLER NELERDİR?
Muhatap banka tarafından “karşılıksızdır” işlemi nasıl yapılır önce bunu irdeleyelim. Çekin karşılıksız çıktığının muhatap banka tarafından tespiti uygulamada en çok kullanılan yöntemdir. Bu tespit hamilin yani alacaklının talebi üzerine yapılır. Hamilin talepte bulunması halinde, karşılıksızdır işlemi; çekin arka yüzüne bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yasal yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden kişinin adı ve soyadı ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir.
Çek Kanununa göre karşılıksız çekten dolayı açılacak davalar icra mahkemesinde görülür. Dolayısıyla çek hamili, çekin karşılıksız çıktığının tespiti tarihinden itibaren 3 ay içerisinde icra mahkemesine şikâyette bulunmalıdır. Dava yolunda sürelerin kaçırılmaması büyük önem arz etmektedir. Yukarıda da bahsettiğimiz üzere bir avukattan destek alarak bu süreci hak kaybı yaşamadan bitirebilirsiniz. Yetkili mahkeme ise, çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesidir. Süreci doğru ilerletmek ve maddi yönden daha fazla zarara uğramamak adına bu süreci bir avukat eşliğinde ilerletmeniz daha doğru olacaktır.
Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, 1500 güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Hükmedilecek adli para cezası; çek bedeli ve işleyecek yasal faizden az olamaz. Kanun koyucu burada hamili koruyucu tedbirler almıştır. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir.
Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi halinde, bu çekten dolayı hukuki ve cezai sorumluluk temsilciye değil çek hesabı sahibine aittir.
Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmekle yükümlüdür. Bu kişi adına yeni bir çek hesabı açılamaz. Yasağa rağmen çek düzenleyenlere 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası verilir.
Yukarıda bahsettiğimiz usule göre belirlenen adli para cezalarını ödemeyen kişilerin adli para cezası, doğrudan hapis cezasına çevrilir. Ve son olarak şunu belirtmekte fayda görüyoruz; karşılıksız kalan çek bedelinin ve bu durumdan dolayı oluşan yasal faizin sonradan ödenmesi halinde, ödemeyi yapan kişi hakkında etkin pişmanlık hükümleri uygulanacaktır.
Haklarımızın temini için hak arayış sürecini iyi bilmek gerekir o yüzden, Gaziantep’te bulunan hukuk büromuzda, daha detaylı bilgiler sunmak bakımından siz değerli müvekkillerimizi bekliyor olacağız. Bu konuyla alakalı daha kapsamlı bir hukuki danışmanlık almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.